Nisa Suresi 116. ayet temalı akademik görsel — tevhid ve şirk kavramları
KUR’AN BİZE NE DİYOR?

Nisa Suresi 116. Ayet Bağlamında Tevhid bilincini korumak, imanın özünü korumaktır.

Giriş

Tevhid inancı, İslam’ın en temel akîdesini oluşturur. Bu inanç, Allah’ın zatında, sıfatlarında ve fiillerinde bir ve benzersiz olduğunu kabul etmeyi ifade eder. Bu çerçevede şirk, yani Allah’a ortak koşma fiili, tevhid inancını doğrudan ihlal eden en büyük sapma olarak tanımlanır. Nisa Suresi 116. ayet, bu sapmanın vahim sonuçlarını açık bir şekilde ortaya koymaktadır:

“Şüphesiz Allah, kendisine ortak koşulmasını bağışlamaz; bunun dışındaki günahları dilediğine bağışlar. Kim Allah’a ortak koşarsa, derin bir sapıklığa düşmüş olur.”

(Kur’an-ı Kerim, Nisa 116)

Bu ayet, İslam düşüncesinde affedilmeyen tek günah olarak nitelendirilen şirk kavramını merkeze almakta; aynı zamanda insanın Allah tasavvurunu ve iman anlayışını şekillendiren temel bir ilkeyi de vurgulamaktadır.

Kavramsal Çerçeve: Şirk ve Tevhid İlişkisi

“Şirk” kavramı, Arapça ş-r-k kökünden gelir ve “ortaklık kurmak” anlamını taşır. İslam terminolojisinde ise Allah’ın ulûhiyet, rubûbiyet veya esmâ ve sıfatlarında O’na herhangi bir ortak nispet etmek olarak tanımlanır. Buna karşılık tevhid, bu alanların tamamında Allah’ın mutlak birliğini tasdik etmektir.

Ayetin ilk cümlesinde yer alan “Allah kendisine ortak koşulmasını bağışlamaz” ifadesi, tevhid ilkesinin mutlaklığını gösterir. Bu, Allah’ın bağışlama sıfatının sınırlandırılması anlamına gelmemektedir. Aksine, Allah’ın affediciliğinin kapsamının, O’nun zatına ortak koşmayı reddettiği yerde bittiğini vurgular. Şirk, Allah’ın zatına yönelik bir isnat olduğundan, diğer günahlardan farklı olarak doğrudan iman sistemini bozan bir eylemdir.

Tarihsel Bağlam: Cahiliye Toplumu ve Şirk Algısı

İlk muhataplar olan Mekke toplumu, tevhid inancını tamamen reddetmemiş; ancak Allah’a bazı ilahları “aracı” konumunda ortak ederek bir tür çoktanrıcılık geliştirmişti. Bu bağlamda şirk, yalnızca putlara tapma değil, Allah’ın otoritesine başka varlıkları dahil etme şeklinde tezahür etmiştir.

Ayetin nüzûl bağlamı da bu durumu destekler niteliktedir: İnsanların bir kısmı Allah’a iman ettiklerini beyan ederken fiiliyatta başka ilahların da kudretine inanmaktaydı. Bu durum, tevhit inancını temelden zedeleyen bir anlayış olarak değerlendirilmiş ve açık biçimde reddedilmiştir.

Modern Çağda Şirk Olgusu: Yeni Biçimler

Geleneksel anlamıyla şirk olgusu, çoğunlukla putperestlik veya çoktanrıcılık üzerinden tanımlanmış olsa da modern dünyada bu kavram daha karmaşık biçimlerde ortaya çıkabilmektedir. Modern şirk biçimleri şunları içerebilir:

İnsanı veya ideolojiyi mutlak otorite konumuna yerleştirmek, Maddi güce, teknolojiye veya sisteme sınırsız güven duymak, Kutsallığı Allah’a değil dünyevi araçlara atfetmek, Kendi iradesini veya arzusunu ilahlaştırmak.

Bu tür yaklaşımlar, ayetin belirttiği “derin sapıklık” (dalâlen baîden) ifadesinin çağdaş yansımaları olarak değerlendirilebilir. Şirk, burada yalnızca metafizik bir mesele değil; aynı zamanda insanın değerler sistemini şekillendiren bir zihniyet sorunu olarak karşımıza çıkar.

Teolojik Değerlendirme: Affedilmeyen Günahın Gerekçesi

Ayetin ikinci kısmı, Allah’ın şirk dışındaki günahları dilediğine bağışlayacağını bildirerek ilâhî rahmetin genişliğini gösterir. Buna rağmen şirk günahının affedilmemesi, İslam kelâmında birkaç temel gerekçeyle açıklanmıştır:

Tevhidin ihlali, iman sistemini kökten bozar. Şirk, Allah’ın zatına yönelmiş bir isnat olduğundan diğer günahlardan nitelikçe farklıdır. Tevbesiz olarak şirk üzere ölmek, Allah’ın otoritesini reddetmek anlamına gelir.

Bu nedenle şirk, yalnızca bireysel bir günah değil; imanın epistemolojik temeline yönelen bir tehdit olarak görülür.

Sonuç: Tevhid Bilincinin Korunması

Nisa Suresi 116. ayet, İslam inanç sisteminin merkezine yerleşmiş olan tevhid ilkesinin mutlaklığını açıkça ortaya koyar. Ayetin mesajı, tarihsel bir uyarı olmanın ötesinde, her çağda geçerliliğini koruyan evrensel bir hakikati ifade eder:

Allah’a hiçbir şekilde ortak koşulmamalıdır.

İnanç sistemi, yalnızca Allah’ın otoritesi üzerine bina edilmelidir.

Tevhid bilincinin korunması, hem bireysel hem de toplumsal dirilişin temelidir.

Modern dünyada şirk kavramı yalnızca putlara tapınmakla sınırlı olmadığından, bireyin sürekli olarak kendi değer sistemini tevhid ekseninde gözden geçirmesi gerekmektedir. Bu bilinç, insanın varoluşunu anlamlandırmasında belirleyici bir role sahiptir.

Kaynakça ve Tefsir Notları

1. Klasik Tefsirlerde Ayetin Yorumu

  • Tefsîrü’l-Kebîr (Fahreddin er-Râzî): Râzî, bu ayeti yorumlarken şirk günahının affedilmemesini, Allah’ın zatına yönelmiş bir ihanet olarak değerlendirir. Ona göre şirk, imanın temel direğini yıkar ve diğer günahlardan farklı olarak iman zeminini ortadan kaldırır. Bu nedenle şirkle ölen bir kişinin bağışlanması mümkün değildir; ancak tevbe ile bu durum ortadan kalkabilir.
  • el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân (Kurtubî): Kurtubî, ayetin “dilediğine bağışlar” ifadesine dikkat çekerek Allah’ın rahmetinin genişliğini vurgular. Şirk dışındaki bütün günahların, Allah’ın dilemesiyle bağışlanabileceğini belirtir. Ayrıca şirk günahından tevbe eden kimsenin affedileceğini özellikle vurgular.
  • Tefsîru İbn Kesîr: İbn Kesîr, bu ayeti tevhidin korunmasının hayati önemi bağlamında değerlendirir. Şirk günahının bağışlanmaması, Allah’ın adaletiyle çelişmez; çünkü bu günah, kulun Allah’ın rubûbiyetini inkâr etmesidir. İbn Kesîr ayrıca, müşrik olarak ölmeyen kişilerin tevbe ettikleri takdirde Allah’ın affına mazhar olabileceğini belirtir.
  • Tefsîru Taberî: Taberî, bu ayetin nüzûl sebebine değinir ve Mekke müşriklerinin Allah’a inanmakla birlikte başka varlıkları da O’na ortak koşmalarını örnek verir. Ona göre ayetin ana hedefi, tevhid akidesini tahkim etmek ve şirkle imanı birbirinden kesin çizgilerle ayırmaktır.

2. Akademik Değerlendirme Notları

  • Ayet, İslam kelâmında “affedilmeyen tek günah” kategorisini oluşturmuş ve birçok mezhep bu ayet üzerinden günah–iman ilişkisini temellendirmiştir.
  • Şirk kavramı, sadece metafizik bir mesele değil, inanç sisteminin mantıksal bütünlüğünü koruyan bir sınır olarak ele alınmıştır.
  • Teolojik bağlamda bu ayet, hem ilâhî rahmetin genişliğini hem de tevhid ilkesinin mutlaklığını eşzamanlı olarak vurgular.

Sonuç ve Akademik Katman

Nisa Suresi 116. ayet, klasik tefsir geleneğinde tevhid inancının korunması açısından belirleyici bir kavşak noktasıdır. Klasik müfessirler, ayeti hem kelâmî hem de ahlaki düzlemde değerlendirmiştir.

Bu yönüyle ayet, yalnızca tarihsel bir uyarı değil; aynı zamanda modern çağda iman ve değerler sisteminin korunmasına dair evrensel bir çağrıdır. Günümüzde şirk kavramının farklı biçimlerde tezahür etmesi, bu mesajın zamana ve mekâna bağlı kalmadığını gösterir.

Kaynakça