Tahrim Suresi’nin iniş sebepleri ve içeriği: Geleneksel bakıştan farklı bir bakış bulacaksınız. Bu makale rivayet üzerinden değil de ayetlerin bağlam bütünlüğünden gidilerek ele alınmış ve ayetlerin tefsiri öne çıkarılmak istenmiştir.

Bu makalede ilk olarak, erken islam toplumunun şekillenmesinde kadınların üstlendiği rol dikkat çekmektedir. Allah’ın verdiği yönlendirmeler, Peygamberimizin evliliğinin diğer müminlerden farklı kılınması, iki eşin kıskançlığı ve Peygambere karşı tavır almaları, onları memnun etmek için Peygamberin yemin etmesi ve sonrasında Allah’ın bu duruma müdahalesi anlatılıyor. Ahzab Suresi 50. ayetle Peygamberimize verilen özel izin ve bu iznin ardındaki hikmet vurgulanırken, aynı zamanda mümin kadınların fedakarlıkları ve İslam’a olan bağlılıkları da öne çıkıyor.

İslam’ın Hızla Yayılması ve Peygamberimizin özel hayatı

İslam’ın hızla yayılması gerekiyordu. Bunda kadınlar büyük bir rol üstlenebilirlerdi çünkü kadınlar büyük sıkıntılara göğüs germek zorunda bırakılıyorlardı. Kendilerini bu zulümlerden kurtaracak bir mucize bekliyorlardı.

Bekledikleri gelmişti. Peygamberin peygamberliğine ve söylediklerinin doğruluğuna inanıyorlardı. İslam’a hizmet etmek için can atıyorlardı. Bunun sonucu olarak Peygamberin yanında yer aldılar.

Eşlerini, evlerini terk ederek onunla hicret ettiler. Kimisi savaşlarda mümin kardeşlerinin yarasını sardı. Kimisi askerlere su taşıdı. Kimisi eline kılıç, kalkan alıp savaştı. Kimisi çıkıp konuştu ve kardeşlerine moral verdi: “Korkmayın Rabbimiz bizimle!” dedi.

Peygamberimize yakın olmak için Peygamberimizle mehirsiz evlenmeyi arzu eden kadınlar vardı. Bu kadınların niyeti, Peygambere yakın olup kadınlara has konularda İslam’a hizmet etmekti. Kalplerden geçenleri bilen Rabbimiz, eğer bu kadınlardan biri Peygamberimize mehirsiz evlenme teklifinde bulunursa ve Peygamberimiz de bu evliliği uygun görür de kabul ederse, evlenme teklif eden kadınla evlenebileceğine dair kendisine izin verdiğini bildirdi. Bu izin sadece Peygamberimiz içindi. Bundan dolayı Allah, Peygamberimizin evliliğini diğer müminlerin evliliğinden farklı kıldığını da bildirdi. Rabbimiz, Ahzap Suresi 50. ayette şöyle buyurdu:

يَٓا اَيُّهَا النَّبِيُّ اِنَّٓا اَحْلَلْنَا لَكَ اَزْوَاجَكَ الّٰـتٖٓي اٰتَيْتَ اُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمٖينُكَ مِمَّٓا اَفَٓاءَ اللّٰهُ عَلَيْكَ وَبَنَاتِ عَمِّكَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِكَ وَبَنَاتِ خَالِكَ وَبَنَاتِ خَالَاتِكَ الّٰتٖي هَاجَرْنَ مَعَكَؗ وَامْرَاَةً مُؤْمِنَةً اِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ اِنْ اَرَادَ النَّبِيُّ اَنْ يَسْتَنْكِحَهَاࣗ خَالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنٖينَؕ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَيْهِمْ فٖٓي اَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَكَتْ اَيْمَانُهُمْ لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌؕ وَكَانَ اللّٰهُ غَفُوراً رَحٖيماً ﴿٥٠﴾

33 : AHZAB / 50. Ey peygamber sana helal kıldığımız eşler kendilerine mehirlerini verdiğin ve sözleşmeyle sahip olduğun kadınlardır. Allah, seni ve seninle birlikte hicret eden amcalarının ve halalarının kızlarını; dayılarının ve teyzelerinin kızlarını koruyup mükâfatlandırsın. Mü’min bir kadın Peygamber’e evlenme teklif ederse, Peygamber de onunla evlenmek isterse evlenebilir. (Bu izin) sana bir vebal olmasın, diyedir. Biz mü’minlere eşleri hakkında ve kendi inançlarına sahip olanlarla evlenmeleri hakkında ne farz kıldığımızı biliyoruz. Allah çok bağışlayıcıdır, çok merhametlidir.

Ayette geçen ve Peygamberimize verilen bu mehirsiz evlilik izninde şüphesiz bazı hikmetler bulunuyordu. İman etmiş ve kendini İslam’a hizmete adayan, bazı mümin kadınlar vardı. Bu evlilikler, İslam’ı öğretilerin kadınlara hızla ulaşmasında büyük bir rol oynayacaktı.

Tahrim Suresinin Nüzul Sebebi

Peygamberimize, kendinden mehir istemeyen mümin bir kadınla evlenebileceğine dair izin veren bir ayet inince bunu eşlerinden birine söylemiş, henüz diğerine söylememişti.

O da kıskanıp üzüldü ve kendini tutamadı. Bu yeni evlilik ihtimali, iki eşi rahatsız etmiş, kıskançlık ve huzursuzluk uyandırmış görünmektedir. İki eşin anlaşarak peygambere karşı bir tavır koyup birbirlerine destek vereceklerine dair bir karar aldıkları görülmektedir. 

66: TAHRÎM / 3. Peygamber eşlerinden birisine gizlice bir söz söylediği zaman o bunu hemen diğerine haber verdi. Allah, bu durumu Peygambere açıklayınca o, onun bir kısmını eşine bildirdi, bir kısmını bildirmekten vazgeçti. O, kendine bildirilenin bir kısmını eşine haber verdiği zaman eşi ona: “Bunu sana kim haber verdi?” dedi. Peygamber de ona: “Alim ve haberdar olan haber verdi.” dedi.

İnsanın nefsinde kıskançlık yaratılmıştır. İki eş birbirlerine arka çıktılar ve Peygambere karşı cephe alıp huzursuzluk çıkardılar. Peygamber üzerlerine evlenmeye kalkacak olursa ondan boşanmaya karar verdiler. 

Peygamberimizin Yemini ve Allah’ın Yol Göstermesi:

Peygamber de eşleri kıskanıp üzülünce aradaki huzursuzluk sona ersin diye başka hiçbir kadınla evlenmeyeceğine dair bir yemin etti. 

Allah bu yemini yerinde bulmadı. 

Ayet Peygamberimizin yemininin Uygun olmadığının belirtmektedir. Allah, Tahrim Suresi 1. ayette Peygamberimizi tenkit etti. Tahrim Suresi 2. ayette ise kefaretini ödeyerek yeminini bozmasını istedi ve insanların dostu olduğunu, alim olduğunu, isteğinde hikmetler bulunduğunu belirtti.

66: TAHRÎM / 1. Ey Peygamber! Eşlerinin rızasını arayarak Allah’ın sana helâl kıldığı şeyi sen kendine niçin haram ediyorsun? Allah çok bağışlayan ve çok esirgeyendir.

66: TAHRÎM / 2. Allah, yeminlerinizin kefaretini vermenizi farz kılmıştır. O sizin dostunuzdur, alim olan ve hikmetle yönetendir.

Tahrim suresi 2. ayette Peygamberimize kefaretini vererek yeminini bozabileceğini hatırlattı çünkü hızlı bir şekilde bu davanın yürütülmesi ve sonuçlandırılması gerekiyordu. Allah müminlerin dostuydu. 

Peygamberinin evlenmesini istemesinin elbette bir hikmeti vardı. Allah alim olan ve hikmetle yöneten değil miydi, Peygamberi için özel bir hüküm indirdi. Bu hüküm bir zaruretten kaynaklanıyordu. 

Ahzab Suresi 50. ayette Peygambere verilen evlenme izninin neden kaynaklanmış olduğu belliydi ama eşleri yine de buna karşı çıkıyor, diretiyordu çünkü insanın nefsinde kıskançlık vardı. Allah, Peygamberimizin eşlerini uyarmak için Tahrim Suresi 4. 5. ve 8. ayetleri indirdi.

66: TAHRÎM / 4. Peygamber aleyhine yardımlaşırsanız kalpleriniz günaha yönelmiş olur. Şayet tövbe ederseniz ne iyi. Muhakkak ki Allah, Cebrail, melekler, müminlerden iyi olanlar onun dostudur ve aynı zamanda yardımcısıdır.

66: TAHRÎM / 5. Eğer o, sizin ikinizi de boşarsa belki de size karşılık Rabbi ona Allah’a teslim olan, inanan, itaat eden, tövbe eden, kulluk eden, oruç tutan sizden daha hayırlı dul ve bakire eşler verir.

66: TAHRÎM / 8. Ey iman edenler! Samimi bir tövbe ile Allah’ın huzurunda tövbe edin. Umulur ki Rabbiniz sizin kötülüklerinizi örter. Peygamber’i ve onunla birlikte iman edenleri utandırmayacağı gün gelince Allah sizi, içlerinden ırmaklar akan cennetlere koyar. İnananların nurları, önlerinde ve yanlarında yürür: “Ey Rabbimiz! Nurumuzu tamamla, bizi bağışla çünkü sen her şeye kâdirsin.” derler.

Bu olayın peşi sıra Allah Tahrim Suresi 10. ayeti indirdi. Bu ayette iki kötü kadını örnek veriyordu. Kötü kadınlardan biri Nuh Peygamberin eşi diğeri de Lut Peygamberin eşiydi. Bunların her ikisi de cehennemlik olmuş, eşlerinin hayır duası bile onları kurtaramamıştı.

66: TAHRÎM / 10. Allah, inkâr edenlere Nuh ve Lut’un karısını örnek olarak verdi. Onlar salih kullarımızdan iki kulun nikahı altındaydı. Her ikisi de kocalarına hainlik etti ve Allah’ın gazabından hiçbir şekilde kurtulamadı: “Cehenneme girenlerle beraber cehenneme girin!” dendi.

Allah, arkasından Tahrim Suresi 11. ve 12. ayetleri de indirip iki iyi kadını Peygamberimizin eşlerine örnek verdi. Bunlardan birisi İmran kızı Meryem diğeri Firavunun eşi Asiye’ydi. 

Asiye, Firavunun zulmünü tasvip etmiyordu ve Firavuna boyun eğmedi. Hep haktan, adaletten yana oldu. Firavunun zulmünden Rabbine sığındı. Firavun onu öldürttü ama o kaybedenlerden olmadı. Nihayetinde ölecekti. Rabbi ona cennette bir ev hazırladı.  

66: TAHRÎM / 11. ve 12. Allah, iman eden kimselere Firavunun karısını misal verdi. Bir zamanlar o: “Rabbim, bana yanında, cennet içinde bir ev yap. Bu zalimler topluluğundan ve Firavunun yaptıklarından beni kurtar!” demişti. Irzını korumuş olan İmran kızı Meryem de gönülden itaat edenlerdendi. Rabbinin sözlerini ve kitaplarını tasdik etti. Biz ona ruhumuzdan üfledik.

Bu örnekler bir tehdit değil, eşlerin davranışlarının sonuçları hakkında düşünmeye çağırsan pedagojik bir uyarı niteliği taşımaktadır. Bu ayetler, indikten sonra Peygamberimizin eşleri yaptıklarına pişman olup tövbe ettiler. Peygamberimiz de Allah’ın emrini yerine getirip yemininin kefaretini ödedi. Sonra Allah’ın işaret ettiği mümin kadınlarla evlendi. Geniş bir aile oluştu.

Peygamberimizi Uyaran Ayetler: Eşlerini Boşama ve Evlenme Yasağı:

Ayetlerin bağlamı, yeni oluşan aile düzeninin istikrarını sağlama amacına işaret etmektedir. Allah, Peygamberimizden eşleri arasında ayırım yapmamasını istedi. Allah’ın vermiş olduğu izinle yaptığı evliliklerden başka evlilik yaparsa bu evliliğin kendisine haram olacağını bildirdi.

33: AHZAB / 51. Onlardan dilediğini yanına alıp memnun ediyorsun, dilediğini tecrit ediyorsun. Tecrit ettiklerini istediğin takdirde sana bir günah yoktur. Böylece onlar, memnun olacaklar, üzülmeyecekler ve kendilerine ayırdığınla yetineceklerdir. Allah kalplerinizdekini bilir. Allah kalplerdekini bilen ve bağışlayandır.

33: AHZAB / 52. Güzellikleri hoşuna gitse bile eşlerini boşaman ve bundan sonra başka kadınlarla evlenmen sana helal değildir. Allah her şeyi gözetlemektedir.

Peygamberimizin eşlerinin isimleri sırasıyla: Hz. Hatice, Hz. Sevde Bint Zem’a, Hz. Aişe, Hz. Hz. Hafsa Bint Ömer, Zeyneb Bint Huzeyme, Ümmü Seleme, Zeyneb Bint Cahş, Cüveyriye Bint Haris, Reyhane Bint Zeyd, Safiyye Bint Huyey, Ümmü Habibe Bint Ebu Süfyan, Mariye ve Meymune Bint Haris’dir. Peygamberimiz on üç evlilik yapmıştır fakat eş sayısı mübalağalı olup doğru olmayabilir çünkü değişik rivayetler bulunmaktadır. 

Peygamberimizin eşleri kendi akrabalarından birçoğunun da İslam’ı tanımasına vesile oldu. Hepsi; bilgin, güçlü; merhameti, rahmeti bol; eşi ve benzeri bulunmayan bir Allah’a inandılar. Herkes İslam’a hizmet için koşuşturdu çünkü İslam; güzel ahlaktı, adil olmaktı, yardımlaşmaktı, sevgi, saygıydı, Allah’tan başkasına secde etmemekti.

Sonuç Olarak

Bu makalede rivayet merkezli yorumlar yerine ayetler arası bağlamın oluşturduğu bütünlük esas alınmıştır. 

Tahrim Suresi’nin iniş sebepleri arasında, İslam’ın hızla yayılması için kadınların büyük bir rol üstlenmesinin gerekliliği ve bu bağlamda yaşanan bir olay öne çıkıyor. 

Allah, peygamberimize mehirsiz evlenmek isteyen kadınlarla evlenebileceğine dair bir izin veriyor. Peygamberimizin nikahı altında bulunan iki eşinden biri bunu duyunca üzülüyor. Peygamberin diğer eşine anlatmasına fırsat bırakmadan aralarında geçen konuşmayı kumasına taşıyor ve kıskançlıktan dolayı Peygambere karşı cephe alıyorlar ve ondan boşanmakla onu tehdit ediyorlar.

Peygamberimiz hanımlarını memnun etmek için üzerlerinize evlenmeyeceğim, diye bir yemin ediyor. Allah Peygamberimizi tenkid ediyor ve  kefaretini ödeyip yeminini bozmasını ve evlenmesini istiyor. Allah, iki kötü ve iki iyi kadından örnekler vererek Peygamberimizin iki eşini de ikna ediyor. Hep birlikte İslam’ın yayılmasında büyük bir rol alıyorlar ve İslam’ın yayılmasına önemli katkılarda bulunuyorlar. 

Dipnotlar:

• Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, Beyan Yay., İstanbul, 2017, c.1, s. 202–210. 
• Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Ahzab 50. 
• Taberî, Câmiu’l-Beyân, Ahzab 50. 
• Mevdûdî, Tefhîmu’l-Kur’ân, Ahzab 50. 
• Zemahşerî, Keşşâf, Tahrim 3. 
• Fahreddin Râzî, Mefâtîhu’l-Gayb, Tahrim 3–5. 
• İbn Kesîr, Tefsîr, Tahrim 1–2. 
• Ali Ünal, Kur’an ve Açıklamalı Meali, Tahrim 2. 
• TDV İslam Ansiklopedisi, “Asiye”, “Meryem”, ilgili maddeler. 
• Hiristiyan, Siyer Literatürü, İstanbul, 2020, s. 134–137. 
• Taberî, Câmiu’l-Beyân, Ahzab 51–52. 
• Esed, Muhammed, Message of the Qur’an, Ahzab 52. 
• TDV İslam Ansiklopedisi, “Peygamberimizin Eşleri” maddesi